Հոդվածներ
Հայկական ավանդական հարսանիք
Հարսանիքը յուրաքանչյուր մարդու կյանքում եզակի տոն է, և յուրաքանչյուրը սրտի տոփյունով է սպասում այս իրադարձությանը: Իհարկե, յուրաքանչյուր երկիր պահանջում է իր մշակույթին համապատասխան ավանդույթներ ու սովորություններ որոնց մի մասը ժամանակի ընթացքում կամ չի պահպանվում կամ փոփոխվում է:
Խոսելով հայկական հարսանիքի մասին` հարկ է նշել, որ ավանդույթներ այստեղ որոշակի չափով պահպանվել են, իսկ թե որոնք են դրանք, և հատկապես որ մասն է փոփոխվել, կփորձենք ներկայացնել “Հայկական ավանդական հարսանիք” էջում: Հնում հայերը հարսանիքների համար հարմար ժամանակ էին համարում աշունն ու ձմեռը, քանի որ գարնանն ու ամռանը մարդիկ հիմնականում զբաղված էին գյուղատնտեսական աշխատանքներով: Եթե մեզ համար անչափ կարևոր էր հարսանյաց օրվա ընտրությունը, իսկ դա մասնավորապես լինում էր շաբաթ օրը, ապա այժմ հարսանյաց հանդիսությունը կարելի է նշանակել յուրաքանչյուր օր` անկախ ամսից ու տարվա եղանակից:
Նախ տեղի է ունենում խնամախոսություն, որի ընթացքում տղայի ազգականները աղջկա ծնողներից պետք է ստանան տղայի հետ ամուսնացնելու համաձայնությունը: Սրան հաջորդում է “Խոսքկապը”-ը`նշանադրությանը հաջորդող արարողություն, որի հիմնական նպատակը ապագա հարսնացուի ու փեսացուի ծնողների պաշտոնական ծանոթությունն է: Այս ամենից հետո հարաբերությունները մտնում են այլ փուլ, որի գիտական անվանումն է “Նշանադրություն”, որի ընթացքում հարսն ընդունում է որևէ զարդ` ի նշան տվյալ երիտասարդի հետ ամուսնանալու համաձայնության: “Հղե կտրել”, այսպես է կոչվում այն արարողությունը, որի ընթացքում ամուսնացող կողմերը պայմանավորվում են հարսանիքի ժամկետի շուրջ: Մինչև պսակի արարողությունը հնում գոյություն է ունեցել հալավօրհներքի արարողություն, որի ժամանակ օրհնվում էին հարսի ու փեսայի մատանիները: Հնում հայերը ունեին նաև մի ավանդույթ, որը ներկայումս արդիական չէ. Խոսքը “շորձևքի”-ի մասին է` հարսի շորը ձևելու արարողություն, երբ կանայք հարսանեկան զգեստը ձևելիս կտորից մի փոքր հատված կտրում էին և աղջիկներից յուրաքանչյուրին տալիս ինչ-որ մաս կարելու առաջադրանք: Եվս մեկ ավանդույթ, որը կորցրել է իր արդիականությունը. դա “ազբանստումի”-ի արարողակարգն է, երբ հարսանիքին նախորդող օրը փեսայի ամուրի ընկերների միջև աճուրդով որոշվում է ազապբաշին` մակարապետը: Այժմ փեսան պարզապես պարզապես պարզապես ընտրում է հարսանիքի մակարապետին: Հայկական լեռնային գյուղերում պահպանվել է մի ավանդույթ, որը թերևս սակավ է հանդիպում քաղաքներում կամ ընդհանրապես չկա: Խոսքը “Եզնմորթեք”-ի մասին է , երբ հրապարակային մորթում են խոշոր եղջրավոր կենդանուն` հարսանեկան հանդիսության համար մսացու ապահովելու համար:
Այսպիսով, հարսնառ (հարսի հետևից ուղևորվող փեսայի կողմի պատվիրակության ծիսական երթ) գնալուց առաջ քավորի հետևից երաժիշտների ուղեկցությամբ պատվիրակություն է ուղարկվում:
Հնում հարսանեկան մեքենաների թափորը չեր կարող բաղկացած չլինել “աղվեսից”, որը պետք է նախապես լուր հասցներ հարսի ընտանիքին հարսնաքավորների գալու մասին: “Աղվեսին” թշնաբար էին դիմավորում, քանի որ նրա առաջադրանքներից մեկը հավանոցից հավ գողանալն էր: Հետագայում հավն ուղղակի նրան պարգևատրում էին` լուրը հասցնելու համար: Ճիշտ է ներկայումս հաչսանեկան ոչ բոլոր ծեսերն են պահպանվել, բայց նրանցից շատերն այսօր էլ արդիական են: Օրինակ` հարսի շորը հագցնելու ժամանակ կոշիկի մի զույգի` հարսի ազգականներից մեկի կողմից կատարվող գողությունն է, որը, իհարկե, վերադարձվում է երկար բանակցությունների արդյունքում մի կլորիկ գումար ստանալուց հետո: Կամ “դուռ բռնելը”, երբ հարսի տան դռան մոտ հարսի եղբայրը սրով պահում է դուռը` խոչընդոտելով քրոջ`տնից դուրս հանելը: Կոխ բռնելու ավանդույթը ևս կարելի է հանդիպել շատ գյուղերում, որը ենթադրում է փեսայի ծնողների կամ ընտանիքի տարեցների միջև մենամարտ փեսայի տան բակում նորապսակներին դիմավորելու ժամանակ, որտեղ, որպես կանոն, հաղթում է կինը:
Շեմի ծեսերի մասն են կազմում նաև նորապսակների ուսերին լավաշ գցելը, մեղր հյուրասիրելը, նրանց գլխին ցորեն, քաղցրավենիք շաղ տալն ու ափսե կոտրելը: Հայակակն ավանդական հարսանիքներում կարևորագույն մաս են կազմում հարսի և փեսայի երջանկության և բարեկեցության համար կենացները, որտեղ շատ հաճախ լսվում են “մի բարձի ծերանաք” արտահայտությունը: Կենացներ առաջարկելու և ըմպելու պատվավոր կոչումը ստանձնում է նախապես ընտրված “Թամադան”: Հարսանիքից հետո կատարվող կարևորագոււյն հանդիսությունը հարսի ծնողների կողմից տրվող օժիտի արարողությունն է: Հնում այն ամենը կատարվում է հրապարակային, իսկ օժիտը բաղկացած էր անկողնուց , զգեստների մեծ հավաքածուից, ինչպես նաև կենցաղային այլ իրերից ու կահույքից: Այժմ այս ամենը փոխարինվել է տան կամ մեքենայի բանալիներով, երբեմն էլ մեղրամիսը որևէ երկրում անցկացնելու համար տրվող համապատասխան տոմսերով:
Իսկապես, շատ կարևոր է պահպանել ավանդույթները, որոնք տիպիկ են միայն մեր երկրին ու ժողովրդին: Չէ՞ որ մենք հայ ենք, և պետք է պահպանենք այն, ինչը դարերի միջով հասել է մեզ և մեր միջոցով էլ պետք է անցնի մեր սերունդներին:
Աղբյուր` "Տուր ինֆո" ամսագիր
Մեկնաբանություններ
Tiko
12:46 12.08.2013
Tikom
Marina
12:50 03.04.2013
nereceq ete xndrem voreve mek@ kasi uspangneri nshanakutyun@?naxapes mersi
Ալլա
05:04 11.01.2012
հայկական ավանդական հարսանիքը ամենալավն է ես մեծ հաճույքով իմ հարսանիքին տարազ կհագնեի
SEDA
11:24 17.11.2011
DZEZ MEC U ANSAHMAN SER ............MISHT SIREQ IRAR AYNPES INCHPES AYS PAHIN EQ SIRUM(K)
Qristina
04:20 16.09.2011
lavneq
Ani
12:32 21.07.2011
Hay azgi terutyunner@ mi koxm, isk inch veraberuma avandakan harsaniqin apa kan iskapes shat laaaav avanduytner voronc arjeqner@ petq e pahpanel
lilitka
06:35 03.07.2011
hamadzayn em! es hay joxovurd@ mishtel sirela parcenal....amen inch@ mishtel joxa exel, ba harevannerov mi bajak surj xmeluc inch petqa qnnarken? ov inchqan arec drec? ba liiiQ@@@@ temaner en dran...of chgitem, nervaynanum em mer hayeri bnavorutyan vra, mekel vor iranc sepakan@ chunen, kamel artasahmancineric en krknorinakum,,,,,,,,tisht chem?
Lyusien . . .
05:52 15.06.2011
es chem sirum esqan avandakan linel@,mi tesak arden krknutyuna,karelia aveli hetaqrqir kazmakerpel,ayl voch te harevannerin u barekamnerin zarmacnelu hamar sepakan kashvic durs gal... hamamit cheq???
lilitka
11:00 05.05.2011
haaaaaa shat gexecika linum!
Dina
06:34 03.05.2011
es el em shaaaat sirum vor inch vor mijocarman nerka en gtnvum naev sirox zuyger,aydpes aveli hetaqrqir e linum.
lilitka
11:59 02.05.2011
hayer@ urish en eli!
ROMAN
10:10 01.05.2011
SRUN AXJIK
ROMAN
10:08 01.05.2011
ES SIRUMEM VOR HARSANIQ SIROX ZUYQEREN LINUM
Dina
03:34 30.04.2011
DE HAYERI HARSANIQ@ URIHA ELI
Liana Minasyan
05:49 09.04.2011
Shat hetaqrqir er patmvum harsaniq@ hayeri mot
Համլետ /թամադա/
05:42 08.04.2011
Բավականին հետաքրքիր տեղեկություններ կար նյութում, սակայն կար նաև բավականին շատ բացթողումներ: Հայկական ավանդական հարսանիքը ավելի հարուստ արարողակարգ է ունեցել, քան այն ամենը, որ նշված էր ձեզ մոտ: Ես կցանկանաի, որպեսզի դու լրացնեիք այն: Կանխավ շնորհակալություն:
Մարիամ
07:58 02.04.2011
համաձայն եմ ձեզ հետ, բայց ինչ հաճելի կլիներ եթե պահպանվեր հնուց եկած ավանդույթները, չեմ ասում բոլորը, թև այդպես հնարավոր չէր լինի........ բայց երբ լսում ենք մեր տատիների պատմած հարսանիքները, հետաքրքրություն է առաջանում տեսնել այդ ամենը......
mersuj
01:15 03.03.2011
es sirum em haykakan harsanikner u shat em sirum vor mard u kin erjanik en linum es uzum em vor mardik urax erjanik anhog apren